Logo: Gmina Lelów
Boże Narodzenie
Gmina Lelów

Oficjalna strona internetowa Gminy Lelów - na skrzyżowaniu szlaków i kultur. Strona wyposażona w automatycznego lektora treści. Usługa lektora dostępna jest z poziomu poszczególnych podstron.

Na skrzyżowaniu szlaków i kultur

Historia

Zdjęcie:

Poświadczone źródłowo dzieje średniowiecznego Lelowa biorą swój początek od bulli papieża Celestyna III z 1193 r. Papieski dokument wspomina o „targach i karczmie”, które znajdowały się na terenie dzisiejszej wsi Staromieście (Stary Lelów). Doniosłym wydarzeniem w dziejach Starego Lelowa była konsekracja w 1267 r. Pawła z Przemankowa na biskupa krakowskiego. Powstanie miasta Lelowa w jego dzisiejszej lokalizacji w zasadniczy sposób związana jest z wybudowaniem przez Konrada, księcia mazowieckiego w 1246 r. drewnianego grodu, umiejscowionego na wzniesieniu opasanego rzeką Białką. O wyborze miejsca zdecydowały zapewne wysokie walory obronne.

W latach 1260-1261 gród został mocno zniszczony, a na przełomie XIII i XIV w. przez krótki okres czasu został opanowany przez wojska czeskie. Walka z czeskimi Przemyślidami sprawiła, że książę Władysław Łokietek uczynił z Lelowa główną bazę wypadową w kierunku Krakowa. Dzięki Łokietkowi Lelów uzyskał status osobnej kasztelanii, a lelowscy wójtowie otrzymali z rąk księcia liczne posesje w Krakowie.

Translokacja Lelowa i założenie miasta na prawie magdeburskim przeprowadzone zostały w latach 1340/41 z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego. Ostatni z Piastów odrestaurował lelowski zamek i otoczył go murami. Pierwszym lelowskim wójtem został Wisław. Działania protekcyjne króla oraz nadane przywileje zapewniły miastu znaczący rozwój gospodarczy. Przywileje te były potwierdzane przez kolejnych władców Polski. W 1345 r., w czasie wojen Kazimierza Wielkiego z królem Czech Janem Luksemburskim, powracająca z nieudanego oblężenia Krakowa kolumna wojsk czeskich podeszła pod Lelów. Wówczas rycerstwo polskie "dążących ku Lelowowi u wsi Białej doścignąwszy (...) wszystek lud najtęższy i najwaleczniejszy z łatwością rozbiło i pokonano". Na XIV stulecie datuje się również budowę lelowskiego kościoła pw. św. Marcina, biskupa z Tours oraz ufundowanie klasztoru franciszkanów.

 

     

Zamek Królewski w Lelowie z XIV wieku (według rekonstrukcji Z. Lisa).                                     

Od 1392 r. na mapie Królestwa Polskiego pojawił się powiat lelowski, będący nową jednostką sądowo-administracyjną mieszczącą się w granicach województwa krakowskiego (początkowo funkcjonował jako powiat lelowsko-żarnowiecki). Jego całkowity obszar wynosił 3180 km2.  Na początku XVII w. w powiecie lelowskim znajdowało się 13 miast, w tym 5 królewszczyzn. W swoim kształcie powiat lelowski przetrwał do 1792 r.

 

Średniowieczny Lelów był znaczącym ośrodkiem miejskim. W XV stuleciu miasto liczyło około 1500 mieszkańców. Na podstawie poboru podatku zwanego „pogłównym” z 1520 r. Lelów znalazł się w grupie miast II kategorii tj. średnich razem m.in. z Tarnowem, Gnieznem i Radomiem. Według pomiarów przeprowadzonych w 1823 r. powierzchnia otoczona murem miejskim wynosiła około 7,5 ha. Niezwykle ważną rolę w rozwoju miasta odgrywało rzemiosło. Najbardziej rozwinięty był cech sukienniczy, który w XVI w. liczył 11 mistrzów. W Lelowie swoją produkcję rozwijali także przedstawiciele innych rzemiosł m.in. szewcy, krawcy, kuśnierze, piekarze, bednarze oraz piwowarzy.

Dzieje nowożytnego Lelowa związane są z obecnością społeczności żydowskiej. Pierwszą wiadomość na ich temat dostarcza lustracja przeprowadzona w 1564 r. W tym okresie miasto zamieszkiwało prawdopodobnie 6 rodzin żydowskich.

XVII wiek przynosi powolny regres w rozwoju miasta. Lelów trawiony był pożarami, z których najgroźniejszy w skutkach miał miejsce w 1638 r. Duże zniszczenia dla miejskiej infrastruktury przyniósł najazd wojsk szwedzkich z lat 1655-1660. Upadek znaczenia miasta uwidocznił się również w przemianach struktury zawodowej ludności. Osiemnastowieczne lustracje wspominają jedynie o trzech cechach rzemieślniczych: szewskim, piekarskim i rzeźniczym. W końcu XVIII w. w Lelowie istniało 110 domów, a życie ekonomiczne miasta opierało się głownie na produkcji rolniczej.

 

Plan miasta Lelowa z 1823 roku.

Po trzecim rozbiorze (1795 r.) Lelów znalazł się w granicach pruskiej prowincji Nowy Śląsk, następnie wszedł w skład Księstwa Warszawskiego (lata 1807-1815), a po jego upadku włączono go do Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z Rosją. Kolejne lata przyniosły gospodarczą stagnację i potwierdzały dalszy upadek Lelowa. W pierwszej połowie XIX rozebrano klasztor franciszkanów i zburzono mury miejskie.

Okres powstania styczniowego 1863-1864 związany był z aktywnością polskich oddziałów operujących w okolicach Lelowa. 30 września 1863 r. w pobliżu wsi Mełchów powstańcy stoczyli bitwę z kolumną wojsk rosyjskich. W walce zginęło około 70. uczestników powstania.

Niezwykle trudny dla Lelowa i jego mieszkańców był początek II wojny światowej W dniach 3-4 września 1939 r. wojska niemieckie zamordowały 15 osób oraz spaliły większość zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Spalony i obrabowany został lelowski kościół parafialny. Okres niemieckiej okupacji wiąże się również z zagładą żydowskiej społeczności Lelowa, która została deportowana do obozu zagłady w Treblince w 1942 r.

Lata powojenne przynoszą powolny rozwój Lelowa. Rozwinęło się budownictwo jedno i wielorodzinne, powstał Gminny Ośrodek Kultury, budynek władz Gminy Lelów, nowy stadion, nowoczesna szkoła z halą sportową, żłobek, Dom Pomocy Społecznej oraz Gminne Targowisko. Miejscowość stała się ważnym miejscem na mapie kulturalnej powiatu częstochowskiego i województwa śląskiego.

Przeszłość Lelowa i okolic wiąże się z życiem i działalnością wielu znaczących postaci historycznych:

Daniel Sygoniusz (1563-1638) – syn lelowskiego mieszczanina, proboszcz parafii w Lelowie i Staromieściu, wieloletni rektor Akademii Krakowskiej

Dawid Biderman (1746-1814) – Żyd z pochodzenia oraz wyznania, cadyk i zarazem jedna z najciekawszych osobowości ruchu chasydzkiego

Walenty Zwierkowski (1788-1859) – wójt Białej Wielkiej, uczestnik wojen napoleońskich, powstania listopadowego, działacz Wielkiej Emigracji i współtwórca ustawy sejmowej z 1831 r. wprowadzającej biało-czerwoną barwę narodową

Adam Chmielowski (1845-1916) – uczestnik powstania styczniowego, ciężko ranny w bitwie pod Mełchowem w 1863 r., malarz, założyciel zgromadzenia Braci i Sióstr Posługujących Ubogim, znany jako Brat Albert, kanonizowany w 1989 r.

Ignacy Trenda (1882-1939) – mieszkaniec Lelowa, który we wrześniu 1939 r. odmówił podpalenia kościoła w Lelowie i zginął z rąk żołnierzy niemieckich; w 2003 r. rozpoczął się jego proces beatyfikacyjny

Adam Kozłowski (1943-2005) – urodzony w Turzynie zakonnik, doktor teologii, malarz i wieloletni opat Opactwa Benedyktynów w Tyńcu

(opracował: Zbigniew Bryła – wiceprezes Lelowskiego Towarzystwa Historyczno-Kulturalnego im. Walentego Zwierkowskiego)

Galeria

Wyjątkowe miejsca na każdą porę roku

  • Zdjęcie: Zalew w Lelowie

    Zalew w Lelowie

  • Zdjęcie: Festiwal Kultury Polskiej i Żydowskiej. Lelowskie Spotkania Kultur.

    Festiwal Kultury Polskiej i Żydowskiej. Lelowskie Spotkania Kultur.

  • Zdjęcie: Drewniany młyn w Białej Wielkiej

    Drewniany młyn w Białej Wielkiej

  • Zdjęcie: Inscenizacja Bitwy pod Mełchowem

    Inscenizacja Bitwy pod Mełchowem

  • Zdjęcie: Rzeka Białka

    Rzeka Białka

Ankieta

Podziel się z Nami swoimi opiniami i sugestiami na temat gminy Lelów.

Wybierz jedno z działań istotnych według Ciebie dla rozwoju Gminy Lelów

Data zakończenia: 31.12.2023 12:00

Czy wiesz, że...

Ciekawe informacje o naszej gminie

Formularz kontaktowy

Masz do nas pytanie? Wypełnij formularz kontaktowy

  • Sołectw

  • Mieszkańców / Km²

  • Km² powierzchni

  • Mieszkańców Gminy

Newsletter

Zarejestruj się w naszym newsletterze, aby otrzymywać informacje o aktualnej ofercie i wydarzeniach.

Zgody obowiązkowe do zaznaczenia

Logo: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
Logo: Fundusze Europejskie. Wiedza, Edukacja, Rozwój
Logo: Rzeczpospolita Polska
Logo: Unia Europejska. Europejski Fundusz Społeczny

Portal współfinansowany w ramach projektu „Dostępny samorząd – granty” na podstawie umowy zawartej pomiędzy Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych a Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji wykonującym zadania Instytucji Pośredniczącej dla Działania 2.18 „Wysokiej jakości usługi administracyjne” Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój.

Strona wykorzystuje pliki cookies.
Dowiedz się więcej...

Wyszukiwarka

Komunikat
Twoja przeglądarka internetowa lub system operacyjny, nie wspierają lektora.
Newsletter
Formularz kontaktowy
Logo: Gmina Lelów
Gmina Lelów